گفتگو با سید محمد حسینی وزیر اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم و معاون پارلمانی رئیس جمهور
موضوع حجاب و عفاف به عنوان یک اصل قانونی و شرعی همواره به عنوان یک مسئله مورد مناقشه بین برخی اقشار مردم و موضوع مهم برای سو استفاده معارضان و مخالفان بوده است. در خصوص بررسی ابعاد مختلف این موضوع با سید محمد حسینی وزیر اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم و معاون پارلمانی رئیس جمهور گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در کشور ما به مقوله حجاب بیشتر از بعد دینی و سیاسی پرداخته شده و کمتر به جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و فطری آن توجه شده‌است. نظر شما درباره ابعاد مختلف حجاب و عفاف چیست؟
حجاب مسئله فطری است و در همه ادیان آسمانی و توحیدی این امر وجود داشته و خلاف نهاد و سرشت آدمی نیست. در برخی ادیان حتی سختگیری بیشتری نسبت به دین اسلام در این مورد دیده می‌شود. به عنوان مثال زنان یهود و نصارا محجبه بودند. حتی برخی از آنان روی دستان و صورت خود را نیز می‌پوشاندند. در حالی که اسلام باز گذاشتن صورت و دست را در صورت نداشتن زینت مجاز دانسته و حجاب به عنوان مسئله حاد مطرح نبوده است. پیغمبر(ص) زمانی که با زنان بیعت کرد به دستور خداوند به پنج امر توصیه کرد. یکی مسئله شرک است. دوم دزدی نکردن، اهل زنا و معصیت نبودن، تهمت و بهتان نزدن و پنجم؛ نهی از نافرمانی امر پیامبر(ص) که البته مورد آخر دامنه وسیعی دارد. بنابراین می‌بینیم که به حجاب خیلی تاکید نشده است. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد شبهه توسط برخی افراد شود که اگر حجاب ضرورت داشت پیغمبر(ص) تاکید می‌کرد. این درحالی است که موضوع حجاب در آیات قرآن آمده است. از طرفی زنان آن دوران، خودشان حجاب را درجامعه رعایت می‌کردند به همین خاطر مسئله حادی نبوده تا پیامبر(ص) در ابتدای بیعت خود به این مسئله تاکید کند.
اینکه انسان پوشش داشته باشد، یک امر فطری است. حتی در اروپا که امروزه مروج بی‌بند و باری و عریانی است براساس اسناد تاریخی موجود، زنانشان در گذشته حجاب داشتند یا در موزه چینیها مدارکی نگه داشته می‌شود که نشان دهنده پوشیده بودن زنان آنها در دوره‌های قبل است. ما در ایران باستان نیز مدارکی داریم که نشان می‌دهد زنان از حجاب و پوشش برخوردار بودند.
بنابراین حجاب یک امر طبیعی بوده و به نفع خود زنان و جامعه است و قید و بند اضافه نیست. نگاه اسلام و سایر ادیان آسمانی این است که غرایز انسان باید در داخل خانواده برطرف شود و به جامعه کشیده نشود.
حجاب هم بعد فطری دارد و هم بعد دینی و اجتماعی. اما متاسفانه رنگ و بوی سیاسی گرفته است که مستقیم به این مسئله ارتباطی ندارد ولی عده‌ای برای اینکه علیه نمادهای اسلام، دین و نظام جمهوری اسلامی بهره‌برداری کنند به این مسئله دامن زدند. البته در قرون اخیر در غرب نیز مقابله با حجاب با اهداف خاصی شروع شده است.
مقوله حجاب در ایران در دستور کار رسانه‌های غربی
حجاب و عفاف در ایران هنوز به عنوان یک مسئله و شبهه مطرح است. دلیل این شبهه افکنی‌ها چه می‌تواند باشد؟
با پیروزی انقلاب اسلامی برخی با دیدن تحولات جامعه و حرکت عظیم آن، به حجاب، اسلام و مکتب اهل بیت(ع) گرایش پیدا کردند و حجاب به عنوان ارزش تلقی شد. ولی از همان اول شیطنت‌هایی وجود داشت. یکی از ماموریت‌های رسانه‌های بیگانه همین مسئله حجاب است که آن را به عنوان تحمیل و اجبار در ذهن مردم جا انداختند. در حالی که نه تنها درباره احکام بلکه در قانون و همه امور، الزام‌ها و باید و نبایدها وجود دارد. وقتی قید اجبار برای امری به کار می‌رود، هدف ایجاد نفرت پراکنی در جامعه است. در مقوله حجاب نیز به کار بردن واژه «اجبار» حساب شده است. به کار بردن واژگان، اتفاقی نیست بلکه می‌خواهند با این اصطلاح و کلمه، کار روانی انجام بدهند. بنابراین در کشور ما مسئله حجاب همیشه مطرح بوده و در دستور کار رسانه‌های غربی است و کسانی را هم برای این‌کار استخدام کردند که به این مسئله دامن بزنند و اتفاقا عده‌ای از مردم هم در داخل کشور با آنها همراهی می‌کنند. متاسفانه به خاطر نبود انسجام در برخی بخش‌های مدیریتی کشور نیز، این قضیه ظهور و بروز بیشتری پیدا کرده است. به عنوان مثال ما فرزندانمان را در خانه به نوعی تربیت می‌کنیم؛ در جامعه و مدرسه شیوه تربیتی به شکل دیگر شده و در رسانه و هنر نیز به شکل دیگر مطرح می‌شود و این مسئله باعث ایجاد تعارض در تربیت اصول اخلاقی شده است.
مشکلات امروز ما در بحث حجاب، بخشی مربوط به افرادی است که کلا به حجاب اعتقاد ندارند و بخش دیگر مربوط به عملکرد ضعیف کسانی است که طرفدار حجاب بودند اما روش‌هایی را به کار بردند که یا اثر نداشته و یا نتوانستند ابعاد این مسأله را به درستی تبیین کنند. ما نمی‌توانیم بگوییم که حجاب قانون و حکم شرعی است و نباید سوالی در این مورد شود. در قرآن هم فلسفه احکام در مواردی بیان شده است. ائمه هم حکمت برخی مسائل را می‌گفتند. ما بر این باور هستیم که هر امر، حکم و نهی دینی بر اساس حکمتی است. اگر حکمت و مصلحت حجاب گفته شده و مفسده‌ها و اثرات بدحجابی به مردم تبیین شود قطعا پذیرش آن راحت‌تر خواهد بود. به طور کلی می‌توان گفت اشکالات و ضعف‌ها در تمام قسمت‌های مربوط به این مسئله دست به دست هم دادند که مقوله حجاب امروزه به این شکل درآمده است.
امر و نهی کنندگان حجاب باید عامل به دین باشند
آیا از نظر شما بدحجابی یک آسیب اجتماعی محسوب می شود یا خیر؟ چه اشتباهاتی در گذشته مرتکب شدیم که این مسئله هنوز وجود دارد؟
در سال 1384 در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوباتی تصویب شد که در آن وظیفه همه دستگاه‌ها، نهادها و وزارتخانه‌ها در این خصوص مشخص شده است. فکر می‌کنم آن مصوبات می‌تواند کارگشا و مفید باشد. اشکال این است که آن طور که باید و شاید به آنها درست عمل نکردیم و کار فرهنگی مستمر و مداوم نداشتیم. در یک مقطعی کاری انجام می‌شود و نفر بعدی می‌آید و این مسیر را تغییر می‌دهد و این به مشکلات دامن می‌زند. در نتیجه ما متوسل به نیروی انتظامی می‌شویم در حالی که نیروی انتظامی باید در آخرین مرحله باشد. از طرفی مخالفان، معاندان و غربی‌ها، نظام سرمایه گذاری عظیمی را در این خصوص راه اندازی کرده‌اند که این مسئله را در جامعه ما نهادینه کنند. آنها حجاب را خاکریزی تلقی می‌کنند که اگر شکسته شود، بی عفتی و بی بندو باری در اجتماع رواج پیدا می‌کند. همانطور که می‌دانید بی‌بند و باری مقدمه‌ای برای انواع بزه‌کاری‌های اجتماعی مانند افزایش طلاق، روابط نامشروع و غیره است. این درحالی است که ما تبعات اینگونه مسائل را برای افراد جامعه تشریح نمی‌کنیم. گاهی اوقات باید ببینیم دشمن در چه جبهه‌ای کار می‌کند و برایش اولویت دارد. شناسایی این اولویت‌ها می تواند نقطه قوت ما برای مقابله با آنها محسوب شود اما متاسفانه ما آنها را در برخی برنامه‌ریزی‌ها لحاظ نکردیم لذا دشمنان پیشروی کردند و توانستند در نسل جدید ما با گذشتگان فاصله بیندازند.
برای این مسئله یک نسخه واحد نمی‌توان پیچید بلکه مجموعه‌ای از اقدامات باید صورت بگیرد. اگر همه تلاش‌ها هم صورت بگیرد باز عده‌ای در جامعه نافرمانی می‌کنند مثل خیلی مسائل دیگر. به عنوان مثال ما نمی‌توانیم صد در صد شرب خمر را در جامعه ریشه‌کن کنیم. چنین ادعایی هم نداریم اما خواسته ما این است که گناه علنی و آشکار نباشد. در جامعه اسلامی گناه نباید اغوا کننده بوده و باعث شکسته شدن حریم‌ها شود.
ما به آسیب شناسی جدی در این حوزه نیاز داریم.کسانی که خودشان پایبند این مسئله نباشند نمی‌توانند دیگران را به این کار تشویق کنند.حرف باید با عمل و پشتوانه باشد و کسانی که خودشان امر و نهی می‌کنند باید عامل به دین باشند. اگر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را همه دستگاه‌ها هماهنگ با هم عمل می‌کردند نه مقطعی، مشکلات حجاب به این سمت سوق پیدا نمی‌کرد. اقدامات مقطعی ممکن است در مراحلی جواب بدهد ولی در بلند مدت پاسخگو نخواهد بود. به عنوان مثال سینما واجد هنرهایی است که جاذبه و مخاطب زیادی دارد. در یک مقطعی در سینما حجاب رعایت می شود و در مقطع بعدی برعکس آن عمل می‌شود و بازیگران تبدیل به مروجان بی‌بند و باری و بی‌توجهی به عفاف می‌شوند. در غرب هم به همین شکل است و هالیوود پیشگام ترویج فرهنگ برهنگی و بی بندوباری در جامعه بوده است در حالی که طبق عکس‌ها و اسناد، جامعه غربی هم حجاب داشته‌اند اما با استفاده از سینما توانسته‌اند بی‌بند و باری را ترویج دهند.
در تمام حوزه‌های مربوط به حجاب به ویژه سینما نیازمند بازنگری هستیم
دشمن در قالب جنگ نرم و فضای مجازی برای بی‌حجابی برنامه‌ریزی می‌کند این درحالی است که بیشتر برنامه‌های حجاب و عفاف که در کشور اجرا می‌شود برای افراد با حجاب است. ارزیابی شما از این موضوع چگونه است؟
متاسفانه فضای فکری حاکم بر جامعه ما به این شکل است که تصور می‌شود که بد حجاب‌ها و یا بی‌حجاب‌ها در جبهه دشمن هستند. البته ممکن است برخی هم از نظر سیاسی در جبهه دشمن بوده و به دنبال براندازی هم باشند اما غالبا افرادی هستند که دچار غفلت شدند که ما نباید این دسته را غیرخودی ببینیم.
این افراد فرزندان ملت هستند و باید با آنها گفت وگو کنیم تا شبهات آنها برطرف شود. برخی فکر می‌کنند حجاب نوعی سلیقه است و به آن به عنوان قانون و مسئله شرعی توجه نمی‌کنند. البته درصد کمی از این دسته به دلیل ماموریت خود به دنبال ترویج بی بندوباری و عادی‌سازی آن هستند. بیشتر افراد از روی نداشتن اطلاع کافی با آن مخالفت می‌کنند. متاسفانه بی‌حجابی یا بدحجابی مانند معاصی دیگر مثل دروغ در جامعه وجود دارد و نباید به صرف یک عمل اشتباه، فرد را طرد کرد و یا فکر کنیم سرباز دشمن است. باید با ملایمت به وی تذکر و توضیح داده شود. چه بسا که بخش عمده آن نتیجه کم کاری ما است. ما نتوانستیم در کتاب های درسی، رسانه، هنر، موسیقی، تئاتر و سینما، بحث حجاب را به خوبی تبیین کنیم بلکه کاری کردیم که افراد از این قضیه فاصله بگیرند. مثلا آمدیم یک زن زندانی جنایتکار را در فیلمی چادری نشان دادیم. بنابراین باید در این حوزه یک بازنگری صورت بگیرد و با ایجاد هماهنگی، هرکس مسئولیت خود را انجام دهد.
در مقوله عفاف و حجاب مرزها باید مشخص باشد
دو نگاه درجامعه ما به مسئله حجاب دامن زده است؛ مرد سالاری و فمنیسم. چگونه می‌توان این موارد را از موضوع حجاب منفک کرده و آن را به مردم تببین کنیم؟
مسئله فمنیسم از غرب سرچشمه گرفته و در کشور ما هم به اسم رعایت مساوات بین زن و مرد وجود دارد و به نوعی به سمت مرد ستیزی می‌رود. این درست است که در طول تاریخ حق زنان به خاطر سختگیری مردها نادیده گرفته شده و یا به زنان ظلم شده است اما این نباید باعث شود که به خاطر آن افراط، به اسم دفاع از حقوق زنان در جامعه تفریط صورت بگیرد. ما می‌دانیم که برخی تفاوت‌ها به صورت طبیعی بین زن و مرد وجود دارد. به عنوان مثال از نظر قوای جسمانی اگر باری که بر دوش مردان می‌گذاریم بر دوش زنان هم بگذاریم این ظلم در حق زنان است. یا اینکه از زن به ریحانه تعبیر شده یعنی کارهای خشن با طبعش سازگاری ندارد. در مورد پوشش هم همین است اگر به پوشش زن در اسلام بیشتر تاکید شده به خاطر ایجاد محدودیت نیست و در مورد مردان هم سفارش شده است اما چون زن در معرض آزار و اذیت قرار دارد باید بیشتر مراقبت کند که از خطرات مصون بماند. در فمنیسم فقط بحث حجاب نیست بلکه در ارث هم همین‌گونه است که می‌گویند چرا زن نصف مرد ارث می‌برد ولی نمی‌گویند که نفقه بر عهده مرد است. وقتی همه این مسايل را کنار هم می‌گذاریم یک مجموعه به دست می‌آید که با هم هماهنگ است. اگر یک قسمت آن را جدا کنیم سوال برانگیز می‌شود ولی اگر به مجموع آن نگاه کنیم ایجاد اشکال نمی‌کند.
جنابعالی در برهه ایی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه هایی را در حوزه فرهنگ، عفاف و حجاب پیاده کردید.آن موقع چه موانعی وجود داشت و چه کمبودهایی اکنون در این حوزه وجود دارد؟
یکی از مشکلات ما در زمینه فعالیت‌های هنری در تئاتر، موسیقی و سینما است. ما با جمعی روبه رو بودیم که برخی از آنها اعتقاد کمی داشتند و در محیطی بزرگ شده بودند که اهمیتی برای این مسائل قائل نبودند. گاهی در محیط حجاب را رعایت می‌کردند ولی در بیرون عکس بدحجاب از خود منتشر می‌کردند یا برخی کارگردانان بر این باور بودند و اینگونه تلقی می کردند که چون سینما از غرب آمده باید مختصات آن را بپذیریم. طبیعتا تغییر بینش این دسته از افراد سخت بود. افراد معتقد در این حرفه‌ها کم بود. ما در ارشاد مصوبات عفاف و حجاب شورای انقلاب فرهنگی را راهنمای کار خود قرار داده بودیم و از نمایندگان همه نهادها و دستگاه‌ها می‌خواستیم که بیایند و در شورای فرهنگ عمومی کشور گزارش بدهند چون نمایندگان همه نهادهای فرهنگی یا نهادهایی که فرهنگی نیستند اما بخش فرهنگی دارند تحت پوشش مصوبه شورای فرهنگی قرار دارند .یکی از اولویت‌های مورد پیگیری بحث تحکیم خانواده و زنان و بیان غیر مستقیم و انعکاس آن در محدوده فرهنگ و هنر بود.
ترویج ازدواج آسان از ضرورت های فعلی جامعه
همانطور که مستحضر هستید مقوله حجاب و عفاف ابعاد گسترده‌ای دارد و باید ریشه یابی شود. یکی از مسایلی که غیر مستقیم و مستقیم به بدحجابی دامن می‌زند اقتصاد است که با سخت‌تر کردن ازدواج باعث می‌شود تبرج در جامعه بروز و ظهور بیشتری پیدا کند. سبک زندگی ما چگونه باید باشد که حجاب و عفاف را در بر بگیرد؟
گاهی اوقات ما حساسیت بیش از حد روی حجاب و عفاف داشتیم که باعث شده برخی ما را مورد سوال قرار دهند که چرا کسانی که فساد اقتصادی می‌کنند یا اخلال‌گر امور مختلف هستند مورد پیگیری قرار نمی‌گیرند ولی افراد بد حجاب مواخذه می‌شوند. اولویت و رسالت اصلی ما در جامعه پیاده سازی عدل در جامعه است. همه مسائل باید با هم در نظر گرفته شود. اگر ما به این اصل نگاه کنیم و خدمت بهتری به مردم داشته باشیم و دست مردم محروم را بگیریم آنها نیز به حرف‌های ما اهمیت می‌دهند. اینکه نا‌بسامانی و فقر عامل معضلات اجتماعی است قابل انکار نیست. روایت داریم؛ از دری که فقر بیاید ایمان از در دیگر می‌رود هرچند این موضوع قطعی نیست اما زمینه‌ساز گرایش فرد به سمت ناهنجاری است. بنابراین ما باید حداقل معیشت و یک رفاه نسبی برای افراد جامعه فراهم کنیم. به خصوص جوان‌ها که در آغاز راه هستند و غرایز آنها از افراد مسن بیشتر است. تهیه مسکن برای جوانان یا ترویج فرهنگ ازدواج آسان از جمله این موارد است. البته خود جوانان هم باید به این نکته توجه داشته باشند که نباید همه موارد بر وفق مراد باشد تا آنها ازدواج کنند. اینکه بخواهیم با چشم و هم چشمی هزینه‌های سنگین ازدواج در جامعه رواج پیدا کند کار دشوار می شود. بخشی از این فرهنگ سازی بر عهده مردم بوده و بخش دیگر از وظایف حاکمیت است که در برنامه ریزی‌ها، تخصیص وام‌ها و اعتبارات این قضیه باید مد نظر قرار بگیرد. یکی از مطالبات جدی مردم باید توجه به جوانان و آینده آنان باشد. یعنی وقتی بحث انتخابات مطرح می‌شود مردم باید خواسته‌شان درباره ازدواج، مسکن و تحصیل جوانان باشد. خود خانوداده‌ها هم نباید سختگیری کنند که ازدواج جوانان سخت شود باید یک کار فرهنگی عمیق و مداوم در این زمینه صورت بگیرد.
در پایان اگر سخن ناگفته و پیشنهادی دارید بفرمایید؟
درباره حجاب بانوان باید گفته شود که کمال زن در جمال ظاهر نیست بلکه در تحصیل علم، ایثار، فداکاری، کمالات اخلاقی و خدمت به مردم است و زن در همه امور می‌تواند پیشرفت کند و اگر عده‌ای فکر می‌کنند مغایرتی میان پیشرفت زن در امور اجتماعی و حجاب است این اشتباه است. صدا و سیما باید الگوهای موفق را در این زمینه به مردم معرفی کند. هرچه در جامعه محیط سالم‌تر باشد زنان بیشتر می‌توانند ترقی کنند. اینکه برخی فکر می‌کنند عفاف مهمتر از حجاب بوده و همین که قلب یک نفر پاک باشد مهم است و می‌تواند هر خلافی انجام دهد، اشتباهی بیش نیست. چراکه خود عفاف و پاکدامنی انسان را به سمت حجاب سوق می‌دهد. عفت امری درونی و یک باور و اعتقاد است و در کنار آن باید یک پوشش ظاهری هم وجود داشته باشد. البته ممکن است کسی که اعتقاد ندارد پوشش ظاهری را رعایت کند اما بعد از مدتی ظاهر خود را عوض کرده و حجاب خود را کنار بگذارد. بنابراین در حوزه حجاب و عفاف، علاوه بر برنامه‌های این حوزه، اعتقادات هم باید درست شود. کسی که به اسلام، توحید، قرآن و ائمه اطهار ایمان دارد آموزه‌های آنان را نیز مورد توجه قرار می‌دهد این یک مجموعه به هم پیوسته است. ما صرفا نمی توانیم به سراغ یک بعد برویم.
مسئله مهم دیگر توجه به نفوذ استعمار و هدف آن در از بین بردن اسلام است که یکی از نمادهایش حجاب و عفاف است. ما باید پشت صحنه را بدانیم و در بررسی یک مسئله همه جوانب آن را در نظر بگیریم و شبهاتی که به ذهن جوانان بمب باران می‌شود توجه داشته و پاسخ قانع کننده و قابل فهم برای قشار مختلف داشته باشیم. نباید خودمان را محدود به اقشار مذهبی کنیم و باید در بین تمام گروه‌های متفاوت مردمی و جمع‌های مختلف حاضر شویم و این هنر را داشته باشیم که آنها را قانع کنیم.